Joshua Foer był zwyczajnym facetem. Czasem jednak zwyczajni ludzie robią niezwykłe rzeczy. Wkrótce po ukończeniu szkoły średniej Foer nadal mieszkał z rodzicami, próbując swoich sił w zawodzie dziennikarza. Nie miał zbyt dobrej pamięci iczęsto zapominał o ważnych datach, takich jak urodziny swojej dziewczyny. Zapominał też, gdzie położył kluczyki od samochodu, i o tym, że włożył jedzenie do piekarnika. A w pracy, niezależnie od tego, jak bardzo się starał, ciągle popełniał drobne błędy ortograficzne.
Nie mógł się nadziwić umiejętnościom niektórych ludzi, którzy potrafili zapamiętać kolejność kart w talii w ciągu 30 sekund albo od niechcenia przypomnieć sobie dziesiątki numerów telefonów, nazwisk, dat i faktów. Tacy ludzie umieli w ciągu kilku minut nauczyć się na pamięć wiersza.
Foer im zazdrościł. Sądził, że ich mózgi skonstruowane są jakoś inaczej, dzięki czemu potrafią zapamiętać mnóstwo danych.
Dziennikarz Josh Foer przygotowujący się do Mistrzostw Pamięci USA. Słuchawki i specjalne okulary pozwalają mu uniknąć rozproszeń, które są największym wrogiem pamięci. To zdjęcie przypomina o tym, że gdy naprawdę zależy Ci na zapamiętaniu czegoś, powinieneś postarać się wyeliminować rozproszenia
Jednak ilekroć Foer miał okazję porozmawiać z osobami obdarzonymi ponadprzeciętną pamięcią, przekonywały go one, że początkowo, przed odpowiednim treningiem pamięci, ich zdolności były zupełnie przeciętne. Wszyscy ci ludzie twierdzili, że najbardziej w zapamiętywaniu pomagają im stare techniki wizualizacji, co wydawało się nieprawdopodobne. „Każdy mógłby się tego nauczyć” — często słyszał Foer. „Nawet ty mógłbyś się tego nauczyć”.
To właśnie sprawiło, że najbardziej nieprawdopodobny z punktu widzenia Foera scenariusz stał się rzeczywistością i Foer znalazł się wśród finalistów Mistrzostw Pamięci USA.
„Jako pedagodzy często staramy się zachęcać uczniów do tworzenia funkcjonalnych brył wiedzy zamiast zapamiętywania odizolowanych faktów, jednak czasem może to sprawiać wrażenie, jakoby zapamiętywanie nie było ważne (»Po co mam zapamiętywać równanie, które zawsze mogę sprawdzić w notatkach?«). Ale zapamiętywanie kluczowych faktów jest bardzo istotne, ponieważ to właśnie one stanowią nasiona dla rozwoju twórczego procesu zbrylania. Ważne jest to, byśmy nadal bawili się zapamiętanymi faktami i obracali je w naszym umyśle, by możliwe było tworzenie brył”.
— Forrest Newman, profesor astronomii i fizyki, Sacramento City College
Czy pamiętasz, gdzie stoi stół w kuchni?
Nasza niezwykła pamięć przestrzenno-wizualna
Być może zaskoczy Cię informacja, że mamy wybitne systemy pamięci wizualnej i przestrzennej. Gdy wykorzystujemy techniki, które opierają się na tych systemach, nie polegamy jedynie na samych powtórkach, które mają pozwolić wyryć informacje w Twojej głowie. Zamiast tego wykorzystujemy zabawne, twórcze podejście, które sprawia, że łatwiej nam poczuć, zobaczyć lub usłyszeć to, co chcemy zapamiętać. Co jeszcze lepsze, te techniki uwalniają naszą pamięć roboczą. Grupując różne informacje w czasami zwariowany, jednak pozwalający się logicznie odtworzyć sposób, naprawdę ulepszamy swoją pamięć długotrwałą. Może nam to pomóc uwolnić się od stresu na egzaminach.
Oto co mam na myśli, mówiąc o dobrej pamięci wizualnej i przestrzennej. Gdyby kazano Ci się rozejrzeć po domu, którego nigdy wcześniej nie widziałeś, wkrótce wyrobiłbyś sobie ogólne pojęcie na temat rozkładu mebli i pomieszczeń, kolorystyki wnętrz, leków w apteczce w łazience i tak dalej. W ciągu zaledwie kilku minut Twój umysł przyswoiłby i zapamiętał dosłownie tysiące nowych informacji. Nawet kilka tygodni później wciąż pamiętałbyś z tego znacznie więcej, niż gdybyś w tym samym czasie gapił się w pustą ścianę. Twój mózg jest stworzony do tego, by zachowywać tego typu ogólne informacje o miejscach.
Sztuczki mnemotechniczne, które były używane już w starożytności, wykorzystują nasze naturalne doskonałe zdolności zapamiętywania informacji przestrzenno-wizualnych. Nasi przodkowie nie potrzebowali ogromnych zasobów pamięci, aby zapamiętywać mnóstwo numerów lub nazwisk, jednak potrzebowali pamięci, żeby trafić do swojego obozowiska po trzydniowym polowaniu na jelenie bądź zapamiętać, gdzie na kamienistych zboczach na południe od obozu rosną najlepsze jagody. Dzięki tym ewolucyjnym potrzebom mamy doskonałą pamięć w zakresie tego, „gdzie są różne rzeczy i jak wyglądają”.
Siła łatwo zapamiętywanych obrazów
Aby zacząć korzystać ze swojej pamięci wizualnej, postaraj się stworzyć jakiś bardzo łatwo zapamiętywalny obraz reprezentujący coś, co chcesz zapamiętać. Na przykład powyżej znajduje się rysunek, który możesz wykorzystać do zapamiętania drugiego prawa termodynamiki Newtona f = ma (to podstawowe równanie opisujące relację siły do masy i przyspieszenia, którego opracowanie zabrało ludzkości kilka tysiącleci). Litera f we wzorze mogłaby oznaczać fruwanie, m muła, zaś a… sam sobie wymyśl.
Twórczy sposób na zapamiętywanie: wystające kostki oznaczają miesiące, które mają 31 dni. Pewien student zauważył: „W dziesięć sekund nauczyłem się, które miesiące mają 31 dni, i prawdopodobnie nigdy tego nie zapomnę. To niesamowite, bo wcześniej unikałem uczenia się tego przez dwadzieścia lat, sądząc, że zapamiętanie tego będzie zbyt czasochłonne”.
Jednym z powodów, dla których obrazy są tak ważne, jest to, że łączą się one bezpośrednio z ośrodkami wizualno-przestrzennymi, które znajdują się w prawej półkuli[3]. Obraz pomaga Ci uchwycić pozornie nudne i trudne do zapamiętania pojęcia, łącząc je z ośrodkami wizualnymi, które mają doskonałą zdolność zapamiętywania.
Im więcej takich nerwowych haczyków potrafisz stworzyć, angażując różne zmysły, tym łatwiej będzie Ci przywołać dane pojęcie i jego znaczenie. Oprócz tego, że możesz zobaczyć muła, możesz też poczuć jego zapach, jak również wiatr, który to zwierzę odczuwa podczas fruwania. Możesz nawet usłyszeć szum wiatru. Im zabawniejszy i bardziej twórczy obraz, tym lepiej.
Technika pałacu pamięci
Technika pałacu pamięci wymaga przywołania jakiegoś znanego sobie miejsca, na przykład rozkładu mieszkania, i wykorzystania go jako punktu odniesienia dla złożenia obrazów reprezentujących określone pojęcia, które chcesz zapamiętać. Musisz jedynie przywołać jakieś znane Ci miejsce: swoje mieszkanie, drogę do szkoły lub ulubioną restaurację i voilà! W mgnieniu oka tworzysz pałac pamięci, który możesz wykorzystać jako swój umysłowy notatnik.
Ta technika przydaje się do zapamiętywania listy niezwiązanych rzeczy, na przykład listy zakupów (jajka, mleko, chleb). Aby jej użyć, mógłbyś wyobrazić sobie gigantyczną butelkę mleka zaraz za drzwiami wejściowymi, chleb wylegujący się na kanapie i stłuczone jajko skapujące ze stolika do kawy. Innymi słowy, musisz wyobrazić sobie, że poruszasz się w dobrze znanym Ci miejscu i patrzysz na uderzające obrazy rzeczy, które chcesz zapamiętać.
Powiedzmy, że starasz się zapamiętać dziesięciostopniową skalę twardości minerałów (talk 1, gips 2, kalcyt 3, fluoryt 4, apatyt 5, ortoklaz 6, kwarc 7, topaz 8, korund 9, diament 10). Możesz wykorzystać jakąś regułę mnemotechniczną, układając zdanie: Trolle giganci kaleczą z furią aligatory oraz koszmarne tapiry koloru dyniowego. Problem polega jednak na tym, że takie zdanie wciąż trudno zapamiętać. Ale zadanie stanie się łatwiejsze, jeśli wykorzystasz pałac pamięci. Za frontowymi drzwiami czai się troll gigant, trzymający kalosze. Gdy wchodzisz głębiej, widzisz fruwającego aligatora… I tak dalej. Jeżeli uczysz się finansów, ekonomii, chemii lub czegokolwiek innego, możesz zastosować to samo podejście.
Gdy za pierwszym razem tego spróbujesz, zajmie to dużo czasu. Stworzenie plastycznego obrazu w swojej wyobraźni nie jest łatwe. Jednak im częściej będziesz ćwiczył, tym łatwiej będzie Ci to przychodzić. Jedno z badań wykazało, że ludzie stosujący technikę pałacu pamięci byli w stanie zapamiętać ponad 95% z listy zawierającej 40 – 50 punktów zaledwie po dwóch „mentalnych spacerach” po terenie lokalnego uniwersytetu. Dzięki takiemu wykorzystaniu umysłu zapamiętywanie może się stać ćwiczeniem kreatywności, które rozwija mózg i tworzy w nim podstawy do bycia jeszcze bardziej twórczym. Czyż to nie wspaniałe? (Może to mieć tylko jedną wadę: ze względu na to, że ta metoda opiera się na układzie wizualno-przestrzennym, nie należy jej stosować w czasie, gdy zajmujemy się innymi czynnościami wymagającymi orientacji przestrzennej, takimi jak prowadzenie samochodu[5]. Wykorzystanie techniki pamięci w takich momentach mogłoby nas rozproszyć i prowadzić do zagrożenia).
Przejdź po swoim pałacu pamięci, układając w różnych miejscach rzeczy do zapamiętania. To dobry sposób na zapamiętywanie list (pięć etapów opowiadania lub siedem kroków procedury naukowej).
Piosenki, które pomagają zakodować pojęcia w Twoim umyśle, są związane z techniką pałacu pamięci pod tym względem, że również wymagają użycia głównie prawej półkuli. Niektóre melodie zostały opracowane, by wspomóc zapamiętanie rozwiązania równań kwadratowych, wzorów na objętość figur geometrycznych i wielu innych rodzajów równań. Możesz wyszukać takie piosenki w internecie lub wymyślić własne. Mnóstwo piosenek i wierszyków dla dzieci wykorzystuje sekwencję ruchów, która pomaga dzieciom zapamiętać słowa (na przykład „Lata osa koło nosa…”). Użycie określonych ruchów, podskakiwanie, klaskanie i tak dalej mogą pozwolić na stworzenie dodatkowych mentalnych „haczyków”, na których możemy zawiesić idee w pamięci. Ruch powoduje wywołanie wrażeń, które stają się częścią śladów pamięciowych.
SPRÓBUJ SAM!
Wykorzystaj pałac pamięci Profesor anatomii Tracey Magrann zastosowała technikę pałacu pamięci do nauczenia się pięciu warstw naskórka:
„Naskórek ma pięć warstw. Zaczynając od warstwy najgłębiej położonej, są to kolejno: stratum basale (warstwa podstawna), stratum spinosum (warstwa kolczysta), stratum granulosum (warstwa ziarnista), stratum lucidum (warstwa jasna lub świetlana) oraz stratum corneum (warstwa zrogowaciała). Aby zapamiętać, która warstwa leży najgłębiej, zacznij od piwnicy: to warstwa podstawna. Żeby dotrzeć z piwnicy (najgłębsza warstwa) na dach (warstwa powierzchniowa), musisz użyć schodów. Uważaj, schody pokryte są kolcami! To warstwa kolczysta. Następnie wyobraź sobie, że przechodzisz przez kuchnię, gdzie ktoś rozsypał ziarenka maku (to warstwa ziarnista). Następnie wchodzisz na piętro i smarujesz się kremem do opalania. Warstwa świetlista jest niczym krem do opalania, ponieważ chroni nas przed promieniowaniem UV. Jednak występuje tylko po wewnętrznej stronie dłoni i w podeszwach stóp, dlatego jedynie te miejsca smarujesz kremem. Następnie możesz wyjść na taras na dachu i zjeść lodowy rożek (warstwa zrogowaciała)”.
Czy możesz wymyślić sposób na zastosowanie pałacu pamięci w przedmiotach, których się uczysz?
Tego typu techniki mogą pomagać w wielu rzeczach, nie tylko w przypadku równań, pojęć czy list zakupów. Nawet przemowy i prezentacje — wywołujące u niektórych najwyższy stopień przerażenia — mogą stać się dużo łatwiejsze, gdy uświadomisz sobie, że odpowiednie obrazy mogą pozwolić Ci zapamiętać kluczowe punkty, o których chcesz mówić. Musisz jedynie powiązać te idee z obrazami, które będzie Ci łatwo zapamiętać. Warto obejrzeć przemowę Joshuy Foera na konferencji TED, który demonstruje technikę pałacu pamięci, wykorzystując ją do zapamiętania przemowy. Jeśli chciałbyś wiedzieć, jak możesz zastosować te idee bezpośrednio do zapamiętywania wzorów, zerknij na stronę Mózg jak komputer, gdzie znajdziesz łatwą do zapamiętania listę obrazów dla poszczególnych symboli matematycznych. Na przykład symbol dzielenia „/” można sobie wyobrazić jako dziecięcą zjeżdżalnię.
Pomoce dla pamięci — obrazy, piosenki czy też pałace pamięci — są pożyteczne, ponieważ pomagają nam się skupić i uważać, gdy nasz umysł najchętniej zająłby się czymś zupełnie innym. Pomagają nam również przypominać sobie, że znaczenie jest ważne dla zapamiętywania, nawet jeśli na początku to znaczenie jest nieco zwariowane. Krótko mówiąc, mnemotechniki przypominają nam, że to, czego się uczymy, powinno być sensowne, warte zapamiętania i zabawne.
DŻINGIEL DLA PAMIĘCI
„Na zajęciach z fizyki w dziesiątej klasie uczyliśmy się o stałej Avogadra: 6,02214×1023. Nikt z nas nie mógł jej zapamiętać, aż w końcu jedna z moich koleżanek ułożyła piosenkę na melodię z reklamy płatków śniadaniowych (okazało się zresztą, że była to znacznie starsza melodia, zatytułowana Oh, Them Golden Slippers). Teraz, trzydzieści lat później, nadal pamiętam stałą Avogadra dzięki tej piosence”.
— Malcom Whitehouse, student ostatniego roku informatyki i programowania
WSKAZÓWKI PAMIĘCIOWE TRACEY MAGRANN
„Chodzenie w tę i z powrotem lub niewielka przekąska przed nauką może się przydać, gdy próbujesz coś zapamiętać, ponieważ mózg zużywa mnóstwo energii podczas aktywności umysłowej. Ważne jest też, by w trakcie nauki wykorzystywać różne obszary mózgu. Wykorzystujemy korę wizualną, aby zapamiętać, co widzimy, korę słuchową, aby zapamiętać to, co słyszymy, korę sensoryczną dla rzeczy, które czujemy, i korę ruchową, gdy coś podnosimy i poruszamy się. Dzięki wzbudzeniu większej liczby obszarów mózgu podczas nauki budujemy silniejsze wzorce pamięciowe i tworzymy gęściejszą sieć połączeń, co sprawia, że trudniej nam coś zapomnieć, nawet gdy jesteśmy zestresowani na egzaminie. Na ćwiczeniach z anatomii studenci mogą więc korzystać z modeli anatomicznych, zamykać oczy, dotykać poszczególnych struktur i wypowiadać na głos ich nazwy. W tym przypadku możemy pominąć zmysły smaku i węchu — gdzieś w końcu trzeba postawić granicę!”.
— Tracey Magrann, profesor nauk przyrodniczych, Saddleback College
Podsumowanie
- Technika pałacu pamięci — umieszczania łatwych do zapamiętania obrazów w miejscu, które jest Ci znane — pozwala Ci wykorzystać to, jak doskonała jest ludzka pamięć przestrzenno-wizualna.
- Nauczenie się wykorzystywania swojej pamięci w bardziej zdyscyplinowany, lecz twórczy sposób pomaga Ci nauczyć się skupiać uwagę nawet podczas tworzenia szalonych i rozproszonych połączeń, które jednak pozwalają na budowę trwalszych śladów pamięciowych.
- Poprzez zapamiętywanie materiału, który rozumiesz, możesz naprawdę głęboko go przyswoić. Dzięki temu poszerzasz swoją umysłową bibliotekę, która jest Ci potrzebna, byś mógł naprawdę stać się mistrzem w danej dziedzinie.
Przerwij i przypomnij sobie
Zamknij książkę i odwróć wzrok. Jakie były główne idee zawarte w tym rozdziale? Jutro rano, gdy się obudzisz i zaczniesz swoje porannerutynowe działania, spróbuj sobie przypomnieć te kluczowe zagadnienia.
Sprawdź, czego się nauczyłeś
1. Opisz obraz, który możesz wykorzystać, by zapamiętać jakieś ważne równanie.
2. Wybierz listę czterech lub więcej kluczowych pojęć bądź idei z dowolnego przedmiotu, którego się uczysz. Opisz, w jaki sposób mógłbyś je przedstawić za pomocą obrazów i gdzie umieściłbyś je w swoim pałacu pamięci (ze względu na swoich nauczycieli może powinieneś ocenzurować niektóre z tych obrazów. Pewna brytyjska aktorka powiedziała kiedyś: „Nie obchodzi mnie, co robią, o ile nie robią tego na ulicy i nie płoszą koni”).
3. Wyjaśnij technikę pałacu pamięci tak, aby mogła to zrozumieć Twoja babcia.
UMIEJĘTNOŚCI PRZESTRZENNYCH MOŻNA SIĘ NAUCZYĆ
— PROFESOR SHERYL SORBY, WIZJONERKA I INŻYNIER
*Artykuł stanowi fragment książki pt. „Głowa do liczb” Barbara Oakley http://ebookpoint.pl/ksiazki/glolic.htm (Helion 2015).
