Najlepszym sposobem nauki nowego języka jest całkowita immersja, więc w niniejszym rozdziale od razu zanurzymy Cię w niemieckim. Przekonasz się między innymi, że znasz już nieco ten język, następnie zapoznamy Cię z kilkoma popularnymi zwrotami, a także wyjaśnimy zasady wymowy.
Niemiecki, który już znasz
Chociaż język niemiecki i polski należą do różnych grup językowych, zawierają słowa, które mają albo podobne, albo identyczne znaczenie. Słowa te to wyrazy pokrewne.
Homonimy
Następujące słowa mają ten sam zapis i to samo znaczenie w obu językach. Jedyne, co je odróżnia, to wymowa oraz fakt, że w języku niemieckim rzeczowniki zawsze pisze się wielką literą:
der Aspekt (as-pekt) der Balkon (bal-ką)
die Bank (bank) der Baron (ba-ron)
blond (blond) das Dach (dach)
der Demonstrant (de-mon-strant) der Dialekt (dia-lekt)
der Doktor (dok-tor) das Dokument (do-ku-ment)
das Dynamit (dy-na-mit) das Echo (esio)
die Firma (fir-ma) der Gigant (gi-gant)
das Golf (golf) das Hobby (ho-bi)
das Hotel (ho-tel) der Humor (hu-mor)
das Instrument (in-stru-ment) das Kabel (ka-bel)
das Kilo (ki-lo) das Kino (ki-no)
das Konto (kon-to) das Lokal (lo-kal)
der Minister (my-ny-ster) das Moment (mo-ment)
das Problem (pro-blejm) das Papier (pa-piir)
der Park (park) der Punkt (punkt)
der Sport (zport) der Student (sztu-dent)
das Studio (sztu-dio) das System (zys-tejm)
das Telefon (te-le-fon) der Termin (ter-min)
das Testament (te-sta-ment) der Uniform (u-ni-form)
Krewniacy
Istnieje mnóstwo słów, których przykłady przedstawia tabela 1.1, o zapisie bardzo podobnym w językach niemieckim i polskim i o takim samym znaczeniu.
Tabela 1.1. Słowa o identycznym znaczeniu i nieznacznej różnicy w zapisie
| Język niemiecki | Język polski |
| die Adresse (di ad-re-se) | adres |
| die Akte (di a-kte) | akt |
| der Bandit (der ban-dit) | bandyta |
| die Demokratie (di de-mo-kra-ti) | demokracja |
| der Doktorand (der do-kto-rand) | doktorant |
| der Egoist (der e-go-yst) | egoista |
| elegant (e-le-gant) | elegancki |
| das Formular (das for-mu-lar) | formularz |
| die Garage (di ga-ra-że) | garaż |
| das Gymnasium (das gy-mna-zjum) | gimnazjum |
| das Konzert (das kon-cert) | koncert |
| die Kultur (di kul-tur) | kultura |
| das Liter (das li-ter) | litr |
| das Lyzeum (das ly-ce-um) | liceum |
| die Maschine (di ma-szi-ne) | maszyna |
| das Modell (das mo-del) | model |
| das Museum (das mu-ze-um) | muzeum |
| die Melodie (di me-lo-di) | melodia |
| die Musik (di mu-zik) | muzyka |
| die Natur (di na-tur) | natura |
| die Oper (di o-per) | opera |
| der Ozean (der o-ce-an) | ocean |
| das Programm (das pro-gram) | program |
| die Publikation (di pu-bli-ka-cjon) | publikacja |
| der Purist (der pu-ryst) | purysta |
| die Religion (re-li-gią) | religia |
| die Sekunde (di ze-kun-de) | sekunda |
| der Supermarkt (der zu-per-markt) | supermarket |
| der Taifun (der taj-fun) | tajfun |
| das Tennis (das te-nys) | tenis |
| der Tunnel (der tu-nel) | tunel |
| das Ventil (das wen-til) | wentyl |
| der Virus (der wi-rus) | wirus |
| das Zentrum (das cen-trum) | centrum |
Fałszywi przyjaciele
Jak większość języków, również niemiecki zawiera część fałszywych przyjaciół. Są to słowa, które przypominają słowa polskie, ale najczęściej mają zupełnie inne znaczenie:
- akkuratto po polsku „staranny”, „dokładny” i nie należy mylić go z polskim akurat (niem. genau).
- Bagageto potoczne określenie oznaczające „motłoch”, „hołotę” i nie wolno mylić go z bagażem (niem. Gepäck).
- Basilikumto po polsku „bazylia” i nie ma nic wspólnego z bazyliką (niem. Dom albo Basilika).
- Blattto „liść”, „kartka papieru” lub „gazeta codzienna”, a nie blat stołu czy biurka.
- Couleurto pejoratywne określenie typu, gatunku — np. jeder Couleur tłumaczy się jako „wszelkiej maści”, „rozmaitego gatunku”. Słowo to nie oznacza koloru (niem. Farbe).
- Delikatessenoznacza w języku niemieckim „przysmaki i delicje”, ale nie delikatesy (niem. Supermarket lub Feinkostgeschäft).
- Domoznacza w języku niemieckim „katedrę”, a nie dom, czyli budynek mieszkalny (niem. Haus).
- Etat to po polsku „budżet”, a nieetat (niem. Planstelle).
- Freierto po polsku „zalotnik”, a więc zupełnie coś innego niż frajer, czyli naiwniak, palant (niem. Dussel).
- Fundierento po polsku „uzasadniać”, a nie fundować (niem. spendieren, stiften).
- Gradto po polsku „stopień” i nie ma — poza formą — nic wspólnego z polskim słowem grad (niem. Hagel).
- Interesseto „zainteresowanie”, a nie interes, w znaczeniu biznes (niem. Geschäft).
- Indexoznacza tylko „spis” i nie ma nic wspólnego z polskim indeksem studenckim (niem. Studienbuch).
- Kantoroznacza w języku niemieckim jedynie „kantora” — muzyka kościelnego — i nie można mylić go z punktem wymiany walut(niem. Wechselstube).
- Klerikerto ksiądz po święceniach kapłańskich, a nie kleryk, czyli słuchacz seminarium duchownego (niem. Seminarist). Słowo der Kleriker używane jest tylko w języku literackim.
- Extraoznacza tylko „dodatkowy” i nie oznacza, że coś jest ekstra, czyli wyśmienite, świetne (niem. ausgezeichnet).
Zapożyczenia
W języku polskim można znaleźć znaczną liczbę germanizmów. Oto przykładowa lista polskich słów, które zostały zapożyczone z języka niemieckiego:
- benzyna — Benzin
- biuro — Büro
- bursztyn – Bernstein
- cyferblat — Zifferblatt
- dach — Dach
- firma — Firma
- flinta — Flinte
- glaca — Glatze
- gzyms — Sims / Gesims
- kartofle — Kartoffeln
- rygiel — Riegel
- szlachtować — schlachten
- szlagier — Schlager
- szlauch — Schlauch
- sznur — Schnur
- szturm — Sturm
- szyber — Schieber
- szynka — Schinken
- tapeta — Tapete
- wasserwaga — Wasserwaage
- wichajster — „wie heißt er”
- zecer — Setzer
Germanizmy zostały przejęte albo w postaci oryginalnej, albo nieznacznie zmienionej. Trzeba pamiętać, że część zapożyczeń z języka niemieckiego przeniknęła do języka polskiego w okresie zaborów, dlatego też to zjawisko widoczne jest na ziemiach wchodzących w skład zaboru niemieckiego, a zwłaszcza w Wielkopolsce i na Śląsku, gdzie mieszkańcy (głównie w języku gwarowym, choć nie tylko) do dziś posługują się germanizmami, którym nie udało się przeniknąć do języka ogólnego.
POGAWĘDKA
Poniższy dialog nie przedstawia standardowego użycia języka w znaczeniu literackim, choć istnieje duża szansa, że na ulicy w Niemczech usłyszelibyście tego rodzaju rozmowę między młodymi ludźmi. Puryści językowi niech po prostu przymkną oko. W naszej rozmowie dwie koleżanki, nazwijmy je Claudia i Heike, spotykają się przypadkowo na mieście.
Claudia: Hi, wie geht’s? Wie ist der neue Job?
haj, wi gejts? wi ist der no-je dżob
Hej, jak leci? Jak nowa praca?
Heike: Super! Ich mache Marketing und mein Boss ist total nett.
zu-per! yś ma-che marketing unt majn bos yst to-tal net
Super! Robię w marketingu i mam klasa szefa.
Claudia: Warst Du in der City?
warst du in der si-ti?
Byłaś w centrum?
Heike: Ja, shopping. Heute ist eine neue Party bei meiner Firma. Der Dress Code ist ziemlich hart. Ich hatte Angst, underdressed zu sein.
ja, szo-ping. hoj-te yst aj-ne no-je par-ti baj maj-ner fyr-ma. der dres koud yst cim-liś hart. yś ha-te angst, an-der-drest cu zajn
Tak, na zakupach. Dziś u mnie w pracy jest impreza. Wytyczne co do ubioru są bardzo sztywne. Nie chciałabym ubrać się nieodpowiednio.
Claudia: Zeig mal… wow, cool!
cajk mal… łał, kuul!
Pokaż… wow, bomba!
Heike: Tja, ich dachte mir, Understatement ist sowieso out.
tja, yś dach-te mir, an-der-stejt-ment yst zo-wi-zo aut
Wiesz, doszłam do wniosku, że nie można ubierać się mało wyraziście.
Stosowanie popularnych zwrotów
Podobnie jak język polski, język niemiecki posiada wiele idiomów, czyli wyrażeń charakterystycznych tylko dla danego języka i kultury. Gdyby tłumaczyć je dosłownie, brzmiałyby co najmniej dziwnie, więc aby poprawnie je stosować, trzeba zapamiętywać je wraz z ich znaczeniem. Pewnie każdy z nas zachodziłby w głowę, co Niemiec chce powiedzieć, gdybyśmy usłyszeli: „Zabiłem dwie muchy jedną łapką”. Jest to dosłowne tłumaczenie frazeologizmu: Ich habe zwei Fliegen mit einer Klappe geschlagen (yś ha-be cwaj fli-gen myt aj-ner kla-pe ge-szla-gen). Polski odpowiednik to „upiec dwie pieczenie na jednym ogniu”.
Oto inne przykłady idiomów niemieckich:
- Das macht den Braten (den Kohl) nicht fett(das macht dejn bra-ten [dejn kol] nyśt fet) (dosł. To nie uczyni pieczeni (kapusty) tłustą; polski odpowiednik: pomóc jak umierającemu kadzidło.)
- den Braten riechen(dejn bra-ten ri-sien) (dosł. poczuć [zapach] pieczeni; polski odpowiednik: wyczuć pismo nosem.)
Oprócz idiomów warto przyswoić sobie praktyczne wyrażenia, które znajdują zastosowanie w różnych sytuacjach:
- Prima!(pri-ma) (Świetnie!)
- Klasse!(kla-se) (Świetnie!)
- Toll!(tol) (Świetnie!)
- (ajn-fer-sztan-den) (Zgoda.)
- Geht in Ordnung.(gejt in ord-nung) (W porządku.)
- Wird gemacht.(wyrt ge-macht) (Robi się.)
- Keine Frage.(kaj-ne fra-ge) (Bez dwóch zdań.)
- Macht nichts. (macht nyśts) (Nic nie szkodzi.)
- Nicht der Rede wert.(nyśt der rej-de wert) (Nie ma o czym mówić.)
- Schade!(sza-de) (Szkoda!)
- So ein Pech!(zo ajn peś) (Co za pech!)
- Viel Glück!(fiil glyk) (Powodzenia!)
- Prost!(prost) (Na zdrowie!)
Podstawy wymowy
Aby mówić w obcym języku, trzeba zapomnieć o strachu przed dziwnym brzmieniem i o obawie, że nigdy nie osiągnie się perfekcji. Kiedy usłyszysz osobę mówiącą w obcym języku w normalnym tempie, pewnie nie będziesz w stanie wyróżnić poszczególnych słów czy dźwięków. By opanować język, musisz zapoznać się z podstawowymi zasadami gramatyki i skoncentrować się na mniejszych jednostkach — dźwiękach, słowach i zdaniach. Dalej trzeba już tylko ćwiczyć, ćwiczyć, ćwiczyć.
Jak radzić sobie z akcentem w języku niemieckim
Wymowa podawana w podręczniku ukazuje poprzez kursywę akcentowaną w danym słowie sylabę.
Nauka niemieckiego alfabetu
Alfabet niemiecki składa się z 26 liter. Wymawia się je tak samo, jak się je pisze.
Wymowa samogłosek
W języku niemieckim samogłoski mogą być dźwiękami długimi, wydłużonymi lub krótkimi. Na szczęście istnieje kilka reguł:
- Samogłoska jest długa, kiedy stoi za nią „h”, jak w słowieStahl (sztaal) (stal).
- Samogłoska jest długa, kiedy stoi za nią pojedyncza spółgłoska, jak wTag (taak) (dzień).
- Samogłoska jest długa, kiedy jest podwojona, jak wTeer (teer) (smoła) lub Aal (aal) (węgorz).
- Ogólnie rzecz biorąc, samogłoska jest krótka, kiedy stoją za nią dwie lub więcej spółgłosek, jak wTanne (ta-ne) (jodła).
Tabela 1.2 ilustruje wymowę niemieckich samogłosek z podaniem przykładów i transkrypcji fonetycznej. W języku niemieckim samogłoski różnią się m.in. czasem trwania, tzn. że występują w nim samogłoski długie i krótkie. Długie samogłoski nie mają swoich odpowiedników w języku polskim. Sugerujemy przedłużenie czasu trwania samogłoski na końcu sylaby, a więc na przykład tak jak w słowie Laden (la-den) (sklep): laa-den.
Tabela 1.2. Wymowa niemieckich samogłosek
| Litera niem. | Symbol | Słowo niem. |
| a (długa) | aa | Laden (laa-den) sklep |
| a (krótka) | a | Platz (plac) miejsce |
| e (długa) | ej | Leben (lej-ben) |
| e (krótka/akcentowana) | e | Bett (bet) łóżko |
| e (krótka/nieakcentowana) | e | Lachen (lachen) (śmiech) |
| i (długie) | ii | Ritus (rii-tus) (rytuał) |
| i (krótkie) | i | Milch (milch) (mleko) |
| o (długie) | oo | Lob (loop) (pochwała) |
| o (krótkie) | o | Motte (mo-te) |
| u (długie) | uu | Tube (tuu-be) (tuba) |
| u (krótkie) | u | Rum (rum) (rum) |
Wymowa przegłosów (umlautów)
Pewnie zwróciliście uwagę na małe irytujące kropeczki, które czasem stoją nad samogłoskami w niemieckich słowach. Nazywa się je Umlaute(um-lał-te) (przegłosy, tzw. umlauty). Zmieniają one nieznacznie dźwięk danej samogłoski, co przedstawia tabela 1.3.
Tabela 1.3. Wymowa samogłosek z umlautem
| Litera niem. | Symbol | Jak w pol. | Słowo niem. |
| ä (długa) | ee | brak odpowiednika | nächste (nee-kste) |
| ä (krótka) | e | bekon | Bäcker (be-ker) |
| ö | yy | syren | hören (hyy-ren) |
| ü | y | brak odpowiednika | Tür (tyr) |
Rzeczowniki otrzymują czasem przegłos w liczbie mnogiej.
Wymowa dyftongów
Dyftongami nazywamy połączenie dwóch samogłosek w sylabie. Liczne niemieckie dyftongi przedstawia tabela 1.4.
Tabela 1.4. Wymowa niemieckich dyftongów
| Litera niem. | Symbol | Jak w pol. | Słowo niem. |
| ai | aj | daj | Mais (majs) kukurydza |
| au | ał | skaut | laut (lałt) głośny |
| au | o | sto | Restaurant (re-sto-rą) |
| äu/eu | oj | spojrzeć | Häuser (hoj-zer) domy |
| ei | aj | daj | mein (majn) mój |
| ie | i: | brak odpowiednika | Liebe (lii-be) miłość |
Wymowa spółgłosek
Pewnie przyjmiecie z ulgą fakt, że dźwięki niemieckich spółgłosek nie są tak niecodzienne jak dźwięki samogłosek. Istnieje wprawdzie parę udziwnień i wyjątków, ale z tymi zapoznamy Was później.
Litery f, h, k, l, m, n, p, t, x wymawia się tak samo jak w polskim.
Pomimo że polskie „r” zapisujemy w transkrypcji również jako „r”, wymawiamy je trochę inaczej. Jeśli chcesz poprawnie wymówić tę spółgłoskę po niemiecku, język nie powinien wykonywać żadnego ruchu, za to Ty wydaj gardłowy dźwięk, mówiąc: „r”!
W tabeli 1.5 podajemy wymowę pozostałych spółgłosek wraz z symbolami transkrypcji.
Tabela 1.5. Wymowa wybranych niemieckich spółgłosek
| Litera niem. | Symbol | Jak w pol. | Słowo niem. |
| b | p | Piotr | Abfahrt (ap-fart) odjazd |
| b | b | jabłoń | Bild (bylt) obraz |
| c | k | kot | Café (ka-fej) kawiarnia |
| c | c | car | Celsius (cel-sjus) Celsjusz |
| c | cz | czar | Cello (cze-lo) wiolonczela |
| d | t | tort | blind (blynt) ślepy |
| d | d | dobry | durstig (dur-stik) spragniony |
| g | g | grać | geben (gej-ben) dawać |
| g | k | mak | Tag (taak) dzień |
| j | j | ja | Ja (ja) tak |
| qu | kf | kwakać | Quatsch (kfacz) bzdura |
| s (na początku wyrazu) | z | zoo | sieben (zi-ben) siedem |
| s (w środku / na końcu wyrazu) | s | siedem | Haus (haus) dom |
| v | f | foka | Vogel (fo-gel) ptak |
| v | w | wada | Vase (wa-ze) wazon |
| w | w | wózek | Wald (walt) las |
| y | j | jeleń | Yoga (jo-ga) joga |
| y | y | szyba | System (zy-stejm) system |
| z | c | car | Zahl (cal) liczba |
Poznajemy nową literę: „ß”
W pisanym niemieckim często można spotkać literę ß (tzw. długie „s”), która jest połączeniem liter s i z, a wymawia się ją jako „sz”. Uznaje się ją za osobną głoskę, ale nie za literę alfabetu. Do niedawna w języku niemieckim istniało wiele słów pisanych albo przez „ß”, albo przez „ss” (wymowa była taka sama) i trzeba było zapamiętać ich pisownię, jednak po reformie niemieckiej ortografii problem został rozwiązany. Oto reguły, których obecnie należy się trzymać:
- Po długiej samogłosce długie „s” pisze się jako „ß”, jak na przykład w słowieFuß (fuus) (stopa).
- Po krótkiej samogłosce długie „s” pisze się jako „ss”, np.Fass (fas) (beczka).
Zauważ, że w Szwajcarii długie „s” w ogóle nie występuje. Zamiast tego, słowa z „ß” pisze się zawsze przez „ss”.
Wymowa połączeń spółgłosek
W języku niemieckim występują pewne połączenia spółgłosek obce polskiemu językowi. Większość z nich wymawia się łatwo z wyjątkiem „ch”.
Wymowa „ch”
Połączenie tych dwóch spółgłosek jest najtrudniejsze do opanowania dla Polaka uczącego się niemieckiego. W transkrypcji zapisujemy tę głoskę wprawdzie jako „ś”, ale trzeba odróżnić ją od naszej polskiej głoski „ś”, jako że wymowa jest zupełnie inna. Jest to połączenie dwóch głosek: „ś” i „ch”. Wypowiada się ją ze ściśniętym gardłem przy wolno pozostawionym języku, jakby sycząc przez gardło. Jeśli trochę poćwiczysz, nie będziesz mieć trudności z wymową takich słów jak ich (yś) (ja) i vielleicht (fi-lajśt) (może).
Dobra wiadomość jest taka, że istnieją słowa, w których „ch” wymawia się po prostu jak „k”, na przykład Wachs (waks) (wosk) czy Lachs (laks) (łosoś).
Wymowa „ck”, „sch”, „sp” i „st”
Tabela 1.6 ilustruje wymowę innych znanych połączeń spółgłosek.
Tabela 1.6. Wymowa „ck”, „sch”, „sp”, „st” i „tsch”
| Litera niem. | Symbol | Jak w pol. | Słowo niem. |
| ck | k | czek | Dreck (drek) brud |
| sch | sz | szmer | Tisch (tysz) stół |
| sp | szp | szpara | spät (szpejt) późno |
| st (na początku wyrazu) | szt | sztubak | Stadt (sztat) miasto |
| st (w środku / na końcu wyrazu) | st | most | Last (last) ciężar |
| tsch | cz | smycz | Deutsch (dojcz) niemiecki |
* Artykuł stanowi fragment książki pt. „Niemiecki dla bystrzaków” Paulina Christensen, Anne Fox http://ebookpoint.pl/ksiazki/niemby.htm (Helion 2015).
Czas trwania promocji: 15.02.2016 — 21.02.2016
